iç Denetim nedir ?

İç Denetimin Tanımı ?

İç denetim, mali nitelikte faaliyetler ile mali nitelikte olmayan faaliyetlerin gözden geçirilerek değerlemesinin yapıldığı bir denetim türüdür.

İç denetim bir işletmedeki;

• Finansal ve operasyonel bilginin doğru ve güvenilir olup olmadığı,
• İşletmenin risklerinin tanımlanmış ve asgariye indirilmiş olup olmadığı,
• Kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı,
•  İşletmenin hedeflerine etkin bir biçimde ulaşılıp ulaşılmadığı, hususlarının belirlenmesi ve işletmenin yöneticilerinin ve diğer üyelerinin görev ve sorumluluklarını etkin bir biçimde yerine getirmelerinde destek olmak amacıyla tüm işlemlerin ve kontrollerin iç denetçilerce, nesnel ve sistematik bir şekilde gözden geçirilmesi ve onaylanmasıdır.

İşletme faaliyetlerinin alanı, konusu ve teknik yapısının sürekli bir değişim ve gelişim içinde olması nedeniyle, iç denetimin tanımında da bir değişim ve gelişim süreci yaşanmıştır. Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (The Institute of Internal Auditors-IIA) tarafından 1957 yılında yapılan tanıma göre, iç denetim; muhasebe, finans ve diğer faaliyet alanlarında örgüt içindeki bağımsız değerleme faaliyeti olarak belirtilmiştir. İç denetim, 1978 yılında örgüt faaliyetlerini incelemek ve değerlendirmek amacıyla örgüt içinde kurulmuş bağımsız bir değerleme fonksiyonu olarak tanımlanmıştır.

Genişletilen bu tanımla, iç denetim önceleri sadece muhasebe odaklı bir fonksiyonken, zamanla yönetim odaklı bir fonksiyon haline gelmiştir. İç denetim faaliyet alanında yaşanan büyük gelişmelerle birlikte Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü 1999 yılında iç denetimin daha geniş bir tanımını yapmış ve iç denetimi aşağıdaki şekilde açıklamıştır;

 “İç denetim, bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer katmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danışmanlık faaliyetidir. İç denetim, kurumun risk yönetimi, kontrol ve kurumsal yönetim (yönetişim) süreçlerinin etkinliğini değerlendirmek ve geliştirmek için sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek kurumun amaçlarına ulaşmasına yardımcı olur.”

Yapılan bu tanımla, iç denetimin sadece yönetime değil, tüm işletmeye hizmet eden bir faaliyet olduğu görülmektedir. Enstitü tarafından 1999 yılında güncellenen tanımın bugünkü kapsamı dikkate alındığında, iç denetim fonksiyonunun geçmişe göre önemli ölçüde değiştiği görülmektedir.

Söz konusu değişimin temel noktaları şunlardır;

• İç denetimin temel amacı kurum faaliyetlerini geliştirmek, iyileştirmek ve onlara değer katmaktır. Gelinen noktada iç denetim, geçmişteki işlemlerin uygunluğu yanında kurumun geleceğinin şekillendirilmesine de odaklanmıştır.
•  Denetlenen faaliyetler konusunda bir yandan yönetime güvence verilirken diğer yandan da istenildiğinde yönetime danışmanlık fonksiyonu üstlenebilmektedir.
• İç denetim çalışması, denetçilerin kişisel inisiyatiflerden mümkün olduğu kadar arındırılmış, sistemli ve standart bir hale getirilmiş olan prensip ve yaklaşımlara göre ve risk odaklı bir anlayış içerisinde gerçekleştirilmektedir.
• İç denetim, kurumun amaç ve hedeflerine ulaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Bu amaçla kurum bünyesinde oluşturulan risk yönetimi, iç kontrol ve  yönetim sistem ve süreçlerinin etkinliği ve verimliliği değerlendirilmekte ve  geliştirilmesine yönelik önerilerde bulunulmaktadır.

İç Denetimin Zaman İçinde Değişen Yapısı ?

• 1950’li yıllar İşletme varlıklarının korunması.
• 1960’lı yıllar İşletme verilerinin güvenilirliğinin denetlenmesi.
• 1970’li yıllar Uygunluk denetiminin yapılması.
• 1980’li yıllar İşletme etkinliğinin denetlenmesi.
• 1990’lı yıllar İşletme amaçlarına ulaşılması.
• 2000’li yıllar İşletmeye artı değer katma.

İç denetim faaliyetlerinin zaman içinde değişen yapısı incelendiğinde 1950 ve 1960’lı yıllarda finansal denetimlere odaklanıldığı ve finansal işlemlerin doğruluğunun değerlendirilmesi rolünü üstlendiği görülmektedir. 1970’li ve 1980’li yıllarda iç denetimin kapsamı genişleyerek, işletme faaliyetlerinin etkinliği üzerinde yoğunlaşmış ve 1990’lı yıllarda işletmenin amaçlarına ulaşılmasına yardımcı bir fonksiyon olarak işletmelerde yerini almıştır. 2000’li yıllarla birlikte ise iç denetimde, artı değer katmak suretiyle işletmeye somut kazanımların sunulduğu bir döneme girilmiştir.

İç Denetimin Unsurları ?

• Bağımsız ve tarafsız bir faaliyet olması
• Güvence ve danışmanlık fonksiyonu olması, İşletmeyi bir bütün olarak ele alması
• Sistematik ve disiplinli bir yaklaşım olmasıdır.

İç Denetim Kapsamında Uygulanan Denetim Türleri ?

Finansal (Mali tablolar) denetim: Finansal denetim, bir işletmenin finansal tablolarının bir bütün olarak saptanmış ölçütlerle uyum içinde bulunup bulunmadıklarını araştırmaktadır. Aksaklıkların ortaya çıkarılabilmesi açısından, iç denetim için belirlenen önemlilik sınırı, bağımsız denetim için belirlenen önemlilik sınırından daha düşüktür. Bu nedenle iç denetim, bağımsız denetime göre daha detaylı ve sürekli bir çalışma gerektirir.

Uygunluk denetimi: Uygunluk denetimi, bir işletmede gerçekleştirilen faaliyetlerin, yetkili bir üst makam tarafından saptanmış kurallara uyulup uyulmadığının araştırılmasıdır.75 Bir üst makam tarafından saptanmış ölçütler işletmenin mali işler müdürlüğünün yayınladığı yönergeler olabileceği gibi devlet tarafından koyulmuş kurallar da olabilmektedir. Uygunluk denetiminde nihai hedef

herhangi bir mevzuata uygun davranılıp davranılmadığının saptanmasıdır. Uygunluk denetiminde ulaşılan sonuçlar geniş bir kitleye değil, sınırlı olarak ilgili ve yetkili kişi ve kuruluşlara raporlanır.

Faaliyet denetimi: (Operasyonel Denetim) Faaliyet denetimi, işletme bölümlerinin etkinlik ve verimliliklerinin değerlendirilmesi amacıyla o bölümlerin faaliyetlerine ilişkin yöntem ve yordamların gözden geçirilerek incelenmesidir.  Faaliyet denetimi gelecek odaklı olup, temel amacı, işletme bölümlerinin faaliyetlerinin etkinliğinin saptanmasıdır. Faaliyet denetimi, performans denetim i ve yönetimi denetimi diye de adlandırılmaktadır.

Hile (Yolsuzluk) Denetimi: Hile, sahtekârlık, yolsuzluk, usulsüzlük gibi düzensizlikler kasıtlı olarak yapılan yanlışlıklardır. Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü tarafından yapılan tanıma göre; hile, sahtekârlık, emniyeti kötü kullanma ile nitelendirilebilecek hukuk dışı fiillerdir. Bu fiiller, sadece şiddet tehdidi veya fiziki güç kullanımının gerçekleştirilmesine bağlı değildir. Hile; para, mal veya hizmet sağlamak, hizmet kaybından veya ödeme yapmaktan kaçınmak, şahsi veya işle ilgili bir avantaj elde etmek amaçlarıyla çeşitli taraflar ve kurumlar tarafından gerçekleştirilebilir.

Bilgi teknolojisi denetimi: Bilgi teknolojileri denetimi, işletmenin elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve güvenilirliğinin değerlendirilmesini ve bilgi teknolojileri altyapısı içerisindeki kontrollerin değerlendirilmesini içermektedir. Bilgi teknolojileri denetimleri, finansal denetim, iç kontrol değerlendirmesi ve diğer denetimlere destek verecek şekilde yürütülebileceği gibi; finansal veya iç kontrol ortamına yönelik riskleri değerlendirmek amacıyla da gerçekleştirilmektedir

İç Denetçilerin Görev Yetki ve Sorumlulukları?

İç denetçinin görevleri ?

• Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve önerilerde bulunmak.
• Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak.
•  İdarenin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kalkınma planına, programlara, stratejik planlara ve performans programlarına uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek.
• Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak.
• Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak ve bunları takip etmek.
•  Suç teşkil eden durumlara ilişkin tespitlerini üst yöneticiye bildirmek.

İç denetçinin yetkileri ?

•  Denetim konusuyla ilgili elektronik ortamdakiler dahil her türlü bilgi, belge ve dokümanlar ile nakit, kıymetli evrak ve diğer varlıkların ibrazını ve gösterilmesini talep etmek.
• Denetlenen birim çalışanlarından, iç denetim faaliyetlerinin gereği olarak yardım almak, yazılı ve sözlü bilgi istemek.
• Denetim faaliyetinin gerektirdiği araç, gereç ve diğer imkanlardan yararlanmak.
•  Denetimi engelleyici tutum, davranış ve hareketleri üst yöneticinin bilgisine intikal ettirmek.

İç denetçinin sorumlulukları ?

• Mevzuata, belirlenen denetim standartlarına ve etik kurallara uygun hareket etmek.
• Mesleki bilgi ve becerilerini sürekli olarak geliştirmek.
• İç denetim faaliyetlerinde yetki ve ehliyetini aşan durumlarda iç denetim birimini haberdar etmek.
• Verilen görevin tarafsız ve bağımsız olarak yapılmasına engel olan durumların bulunması halinde, durumu iç denetim birimine bildirmek.
• Denetim raporlarında kanıtlara dayanmak ve değerlendirmelerinde objektif olmak.
• Denetim esnasında elde ettiği bilgilerin gizliliğini korumak.

ÖZETLE;

İç denetim işletmenin veya kurumun;

• Amaç ve hedefleri gerçekleştirmeye yönelik destek verir.
• Ekonomik devamlılığını sağlamaya yönelik işlev görür.
• Risklerin etkin yönetilmesine dair güvence sağlar
• Kayıpları engeller, su istimalleri caydırır.
• Kurumsal Yönetimi güçlendirir
• Hissedar ve yöneticilere mali ve operasyonel her konuda 3. göz olarak nesnel, güvenilir uzman görüşü sağlar.
•  Bu bağlamda iç denetim, şirket hissedar ve yöneticileri için en önemli yönetsel araçların başında gelir.